Ustawa z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw[1] przewiduje liczne zmiany w procedurze cywilnej, które dotyczą również mediacji. Warto zwrócić uwagę na kilka znowelizowanych przepisów istotnych zarówno z punktu widzenia mediatorów, jak również innych uczestników postępowania.

Przede wszystkim ustawodawca przesądził w art. 98 (1) Kpc, że do niezbędnych kosztów procesu zalicza się koszty mediacji prowadzonej na skutek skierowania przez sąd. Przysługujące mediatorowi wynagrodzenie i zwrot wydatków związane z prowadzeniem mediacji nie mogą być wyższe niż określone w przepisach wydanych na podstawie § 4, który z kolei odsyła do treści rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie wysokości wynagrodzenia i podlegających zwrotowi wydatków mediatora w postępowaniu cywilnym[2]. Dla przypomnienia w sprawach o prawa majątkowe wynagrodzenie mediatora wynosi 1% wartości przedmiotu sporu, jednak nie mniej niż 150 złotych i nie więcej niż 2000 złotych za całość postępowania mediacyjnego. Natomiast w sprawach o prawa majątkowe, w których wartości przedmiotu sporu nie da się ustalić, oraz w sprawach o prawa niemajątkowe wynagrodzenie mediatora za prowadzenie postępowania mediacyjnego wynosi za pierwsze posiedzenie 150 złotych, a za każde kolejne – 100 złotych, łącznie nie więcej niż 450 złotych. Ponadto zwrotowi podlegają udokumentowane i niezbędne wydatki mediatora poniesione w związku z przeprowadzeniem mediacji na pokrycie kosztów:, tj. przejazdów – w wysokości i na warunkach określonych w przepisach dotyczących wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej; wynajmu pomieszczenia niezbędnego do przeprowadzenia posiedzenia mediacyjnego, w wysokości nieprzekraczającej 70 złotych za jedno posiedzenie (regulamin postępowania mediacyjnego Ośrodka Mediacji OIRP w Katowicach nie przewiduje ponoszenia przez strony kosztów wynajmu pomieszczenia w siedzibie Izby), jak również korespondencji, w wysokości nieprzekraczającej 30 złotych. Wynagrodzenie mediatora, będącego podatnikiem zobowiązanym do rozliczenia podatku od towarów i usług oraz wydatki mediatora podwyższa się o obowiązującą stawkę podatku od towarów i usług przewidzianą dla tego rodzaju czynności w przepisach o podatku od towarów i usług. W związku z powyższym niewątpliwie należne mediatorowi w postępowaniu cywilnym wynagrodzenie i zwrot wydatków nie mogą przekroczyć wyżej wskazanych kwot.

Istotnego znaczenia dla postępowania mediacyjnego nabiera znowelizowany art. 103 Kpc, do którego dodano § 3 pkt 2 w następującym brzmieniu: „Jeżeli strona w toku postępowania bez usprawiedliwienia nie stawiła się na posiedzenie mediacyjne pomimo wcześniejszego wyrażenia zgody na mediację – sąd może, niezależnie od wyniku sprawy, włożyć na tę stronę obowiązek zwrotu kosztów w części wyższej, niż nakazywałby to wynik sprawy, a nawet zwrotu kosztów w całości.” Jednocześnie o tej możliwości sąd poucza strony przy wezwaniu do osobistego stawiennictwa lub przy skierowaniu stron do mediacji (§ 4). Przepis ten ma na celu zapobieganie sytuacjom, w których strony po wyrażeniu zgody na mediację nie biorą czynnego udziału w posiedzeniu mediacyjnym. Takie nielojalne zachowanie stron przyczynia się do przedłużenia postępowania i konsekwencją tego powinno być nałożenie obowiązku pokrycia wynikających stąd kosztów procesu.

Bardzo istotna z punktu widzenia mediatora zmiana znalazła się w art. 183 (5) § 2 Kpc, zgodnie z którym wynagrodzenie i zwrot wydatków mediator pobiera bezpośrednio od stron. Sąd ustala je i przyznaje mediatorowi tylko wówczas, gdy przynajmniej jedna ze stron skierowanych do mediacji przez sąd była zwolniona od kosztów sądowych w zakresie obejmującym należności mediatora, a pozostałe strony nie wypłaciły mediatorowi tych należności w całości. Biorąc pod uwagę pojawiające się w praktyce przypadki niewypłacalności stron trudno takie rozwiązanie uznać za słuszne. Wszakże w przypadku nieuiszczenia przez stronę wynagrodzenia mediatora lub niezwrócenia poniesionych przez niego wydatków, to mediator ostatecznie poniesie ujemne konsekwencje braku ich zapłaty. Nowelizacja nie przewiduje nawet kompromisowego rozwiązania, w którym sąd zwracałby mediatorowi wynagrodzenie i poniesione przez niego wydatki w przypadku stwierdzenia w toku prowadzonego przeciwko stronie zobowiązanej do poniesienia tych kosztów postępowania egzekucyjnego bezskuteczności egzekucji. Taka sytuacja nie powinna mieć miejsca, gdyż wynagrodzenie mediatora można porównać do wynagrodzenia biegłego sądowego, które wypłacane jest przez sąd, a ryzyko niewypłacalności stron powinien w obu przypadkach ostatecznie ponieść budżet państwa. Nie wiadomo z jakich względów zrezygnowano z ochrony przysługujących mediatorowi należności.

Kolejna istotna zmiana dotyczy wprowadzenia nowej instytucji, tj. posiedzenia przygotowawczego. Zgodnie bowiem z art. 205 (6) § 2 Kpc przewodniczący powinien skłaniać strony do pojednania oraz dążyć do ugodowego rozwiązania sporu, w szczególności w drodze mediacji. W tym celu przewodniczący może poszukiwać ze stronami ugodowych sposobów rozwiązania sporu, wspierać je w formułowaniu propozycji ugodowych oraz wskazywać sposoby i skutki rozwiązania sporu, w tym skutki finansowe. Takie rozwiązanie stanowi rozwinięcie wyrażonej w art. 10 Kpc ogólnej zasady, że w sprawach, w których zawarcie ugody jest dopuszczalne, sąd dąży w każdym stanie postępowania do ich ugodowego załatwienia, w szczególności przez nakłanianie stron do mediacji. W przypadku skierowania na posiedzeniu przygotowawczym stron do mediacji, posiedzenie odracza się do czasu zakończenia mediacji (art. 205 (7) § 1 Kpc). Ponadto w razie potrzeby, zwłaszcza gdy istnieją widoki ugodowego rozwiązania sporu lub gdy zajdzie potrzeba wyjaśnienia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy albo w przypadku usprawiedliwionego niestawiennictwa strony, a także na zgodny wniosek stron, posiedzenie przygotowawcze można odroczyć na czas oznaczony, nie dłuższy niż trzy miesiące (art. 205 (7) § 2 Kpc). Na zgodny wniosek stron posiedzenie przygotowawcze można odroczyć po raz drugi – na czas oznaczony, nie dłuższy niż trzy miesiące (art. 205 (7) § 3 Kpc). Poza wskazanymi powyżej przypadkami odraczanie posiedzenia przygotowawczego jest niedopuszczalne (art. 205 (7) § 4 Kpc).

Poza tym w części pierwszej w księdze pierwszej w tytule VII po dziale II ustawodawca wprowadził do Kpc nowy dział, dotyczący postępowania w sprawach gospodarczych (Dział IIa), jednakże nie znalazły się tam przepisy o obligatoryjnej mediacji przed sądami okręgowymi, jako sądami I instancji.

[1] ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2018 r. poz. 1360, z późn. zm.)

[2] rozporządzenie z dnia 20 czerwca 2016 r. Ministra Sprawiedliwości w sprawie wysokości wynagrodzenia i podlegających zwrotowi wydatków mediatora w postępowaniu cywilnym (Dz. U. z 2016 r. poz. 921)